گروه نرم افزاری آسمان

.شیره گل‌ها و قرآن‌




اشاره

یوسف فتحی «1»

چکیده‌

قرآن کریم، عسل را در سوره محمد (آیه 15) شراب بهشتی و در سوره نحل (آیات 68 و 69) به عنوان محصولی از شیره گل‌ها و گیاهان معرفی می‌کند که توسط زنبور عسل تولید می‌گردد. عسل از یک‌سو بیان‌کننده رنگ و عطر انواع میوه‌ها، گل‌ها و گیاهان است، چون زنبور عسل از «مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ» تغذیه می‌کند و شیره آن‌ها به‌صورت «مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ»* ظاهر می‌گردد و از سوی دیگر، به دلیل داشتن ترکیبات خاص شیمیایی، از جمله انواع مواد معدنی مانند آهن، فسفر، منیزیم و ...، مواد آلی مانند صمغ، پولن، اسید
______________________________
(1). عضو هیأت علمی دانشگاه زنجان، دانشکده ادبیات
ص: 120
سولفوریک، اسید سیتریک و ... و ویتامین‌ها مانندA ، انواع,K ,D ,C ,B E دارای آثار و خواص دارویی بسیار بر انواع بیماری‌ها است؛ از جمله عسل داروی جبران‌کننده کم‌خونی، رافع یبوست، ضدعفونی‌کننده دستگاه گوارش، تقویت‌کننده قلب، درمان‌گر بیماری قلبی و ریوی و انواع زخم‌ها و سوختگی، و موجب زیبایی پوست و ... است.

واژه‌های کلیدی:

قرآن کریم، عسل، ترکیبات عسل، خواص دارویی عسل‌

مقدمه‌

«وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ. ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» (نحل، 69- 68). در این آیات، سخن از راز آفرینش و نعمت‌های الهی است و شهد گیاهان و زنبور عسل و سنتز آن‌ها (عسل) به عنوان راز خلقت و نعمت الهی مطرح می‌گردند. اینکه وحی به چه معنا است، انواع وحی چگونه است، وحی به زنبور عسل از چه نوع و به چه مفهوم است، اینکه زنبور عسل در کجاها و چگونه خانه‌سازی می‌کند و نظام تقسیم کار بین آن‌ها چگونه است و همچنین مراحل عسل‌سازی به چه صورت است از موضوع بحث ما بیرون است. چند عبارت از دو آیه فوق محور بحث این مقاله قرار می‌گیرد:
- «ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ»،
- «مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ»،*
- «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ».
ص: 121
قرآن کریم، خود و عسل را شفابخش معرفی می‌کند؛ هرچند اصولا قرآن شفابخش بیماری‌ها و امراض روحی و معنوی و علاج‌بخش رذایل اخلاقی است و عسل شفابخش امراض جسمانی و ناراحتی‌های بدنی.
قرآن کریم به‌طور اجمال به مواد تشکیل‌دهنده عسل، گیاهان و شهد گلها (ثمرات) و به تنوع رنگ عسل‌ها (مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ)* و آثار و خواص دارویی آن (فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ) اشاره می‌کند. در این مقاله با استفاده از منابع جدید علمی به بخشی از این سه موضوع، یعنی ترکیبات، رنگ‌ها و خواص دارویی عسل پرداخته می‌شود. مطمئنا نه این مقاله تفسیر کامل آیات کریمه قرآن است و نه آیات کریمه همین چیزهایی هستند که مطرح می‌گردند. در این بررسی از نظم و ارتباط همواره خالق و مخلوق، زیبایی، نیکویی، دانایی و هدفمندی در خلقت بیش‌تر اطلاع پیدا می‌کنیم. عسل در بعضی آیات قرآن به عنوان یکی از شراب‌های بهشتی مطرح شده است. عسل مرکب از آنزیم‌ها، ویتامین‌ها، اسیدها و مواد معدنی است که بیش‌ترین نفع و فایده را برای انسان دارند. حضرت امیر المؤمنین (ع) فرمود: از هر علمی، بهترینش را فرا گیرید، همان گونه که زنبور عسل از هر گلی زیباترین آن را برمی‌گزیند.
امام صادق (ع) فرمود: هیچ بیماری مانند شربت عسل درمان نکرده است (7، ص 72).
«عسل» یک واژه عربی است و در لغت فارسی انگبین و در اصطلاح علمی یک ماده شیرین و غلیظ عنوان شده است. عسل توسط زنبور عسل از شهد گل گیاهان جمع‌آوری شده، پس از تغییرات کیفی در داخل سلول‌های مومی کند و ذخیره می‌شود. محققین می‌گویند: عسل، ترشح مواد قندی درختان و شهد گلهای گیاهان است که توسط زنبوران عسل جمع‌آوری
ص: 122
شده، تغییر یافته و درون سلول‌های قاب ذخیره می‌شود و حاوی کمتر از 25 درصد آب، 25 درصد مواد معدنی و کم‌تر از 8 درصد کروز است [1، ص 13؛ 4، ص 9؛ 10، ص 28].

ترکیبات عسل‌

ترکیبات عسل به نوع گل‌هایی که از آن‌ها شهد جمع‌آوری می‌شود بستگی دارد و این ترکیبات برای همه عسل‌ها قابل استفاده نیست [1، ص 19]. در ترکیبات عسل، بیش از 70 ماده گوناگون که برای بدن انسان لازم است وجود دارد. به‌طور کلی، عسل از گلوکز، فروکتوز، ساکروز و سایر پلی ساکاریدها تشکیل شده است. ذخیره شدن گلوکز در کبد و انتقال تدریجی آن به گردش خون باعث می‌شود که منوساکاریدها در خون بدون هرگونه دگرگونی در درمان بیماری‌ها مؤثر واقع شوند [9، ص 57] و در واقع، عمل نانوتکنولوژی انجام گیرد. تقریبا هشتاد درصد وزن عسل را کربوهیدرات (مواد قندی- نشاسته‌ای) و بقیه آن را پروتئین، املاح معدنی، عناصر معطر، آنزیم‌ها، ویتامین‌ها، گرده گل و مقدار کمی آب تشکیل می‌دهد [4، ص 11]. تأمین نیمی از انرژی بدن به عهده قندهای عسل، از قبیل آمیلاز، سوکواز، کاتالاز، پراکسیدار و لیپاز است. یکی از نقش‌های این مواد، تولید آنزیم در بدن است که نقش اکسیژن را در وجود انسان از نظر غذایی و گوارشی ایفا می‌کند. همچنین عسل‌ها حاوی کلسیم، سدیم، پتاسیم، منیزیم، آهن، کلر، فسفر و گوگرد و برخی عسل‌ها دارای رادیوم هستند.
در عسل، اسیدهای آلی، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، گزانتوفیل، نوعی کلروفیل، مواد جبران‌کننده فعالیت بدن انسان و مواد رشددهنده استخوان
ص: 123
یافت می‌شوند. عسل محتوی ویتامین‌های‌C ,K ,E ,B 4 ,B 5 ,B 3 ,B 2 ,B 1 کاروتن و غیره است. عسل فراورده‌ای است کالری‌زا که براساس تحقیقات یک کیلوگرم آن 3150 تا 3350 کالری انرژی تولید می‌کند. [9، ص 57؛ 1، ص 33- 19؛ 4، ص 15- 11؛ 3، ص 164]. متخصصان بر این باورند که خواص غذایی گرده زنبور عسل یک رژیم غذایی کامل و غذای تندرستی در گروه‌های سنی مختلف و زن و مرد و مکمل غذایی انرژی‌زا برای ورزشکاران است. [1، ص 102- 101]. گرده، دارای ترکیبات شیمیایی مختلفی از قبیل انواع اسیدها، پروتئین‌ها، چربی‌ها و ویتامین‌ها است و زنبور فعل و انفعالاتی که انجام می‌دهد به‌صورت بهینه و در قالب عسل تولید می‌کند.

ویژگی‌های عسل‌

محققین برای عسل ویژگی‌های مهم و زیادی ذکر کرده‌اند که به‌صورت اجمالی به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
1. عسل فاقد هرگونه چربی و کلسترول است.
2. عسل دارای قندهای زیادی است که تاکنون حدود 20 قند در آن شناخته شده که میزان کل آن حدود 80 درصد است و از مهم‌ترین آنها گلوکز (31 خ) و فروکتوز (38 خ) است.
3. عسل خاصیت ضد عفونی و فاسدنشدنی دارد. طبق تحقیقات انجام‌یافته، عسل در شرایط مساعد می‌تواند سال‌های متمادی باقی بماند. عسل خاصیت شگفت‌آوری در جلوگیری از فساد شیره‌های گیاه، ریشه‌ها، گل‌ها، میوه‌ها و گوشت دارد. عسل به دلیل داشتن اسید فورمیک (ماده
ص: 124
ضدعفونی‌کننده طبیعی) یا پرمایه شدن از قند یا کشش به هم آمیخته آنزیم‌ها و قندها، خاصیت ضد باکتری و میکروبی دارد و به دلیل داشتن خاصیت ضدقارچی هیچ‌گاه فاسد نمی‌شود.
4. عسل خاصیت ضدعفونی‌کنندگی زخم‌ها را دارد و باعث از بین رفتن میکروب‌ها و مانع عفونت مجدد زخم‌ها می‌گردد.
5. عسل حاوی مواد متعدد ارگانیک است.
6. عسل دارای ویژگی «لزجت» است؛ به‌گونه‌ای که امکان رشد هرگونه میکروب و باکتری را از بین می‌برد. میزان چسبندگی عسل به میزان دما بستگی دارد. [3، ص 164].
7. برحسب میزان رطوبت موجود در عسل، میزان شکست نور و ساکارز عسل تغییر می‌کند. میزان رطوبت عسل بستگی به میزان رطوبت محیط و رطوبت گیاهان دارد. شاخص شکست نور برای اندازه‌گیری میزان قند عسل به‌کارمی‌رود. هرچه میزان رطوبت بالا باشد، شاخص شکست نور و رفرکتومتر کاهش می‌یابد و هرچه رطوبت عسل بالا باشد میزان ساکارز آن کاهش پیدا می‌کند. هرچه رطوبت پایین باشد میزان ساکارز بیش‌تر می‌گردد و از سوی دیگر، هرچه رطوبت محیط و گیاه بالا باشد، رطوبت عسل بالا خواهد بود. [1، ص 49- 43]. مقدار رطوبت عسل، ناشی از مقدار آبی است که پس از فرآوری شهد توسط زنبورها در عسل باقی می‌ماند و میزان آن نباید از 6/ 18 درصد بیش‌تر باشد.
8. عسل حرکات و ترشحات روده را بهبود می‌بخشد.
9. عسل اعمال کبد را فعال کرده، در دفع سموم از کبد مؤثر است.
ص: 125
10. گلوکز و فروکتوز عسل سریعا جذب و به انرژی تبدیل می‌شود [1، ص 71].
11. عسل با توجه به نوع گیاهان، گل‌ها و مناطق مختلف از نظر نوع، رنگ و طعم متنوع است. نمونه عسل‌ها و کاربرد آن‌ها در جدول زیر آورده شده‌اند:
نام گیاه/ رنگ عسل/ کاربرد آن‌ها
آویشن/ قرمز/ ضد سرفه، زخم معده، خستگی، بی‌حالی
اکلیل کوهی/ کهربایی روشن/ ضد افسردگی، نارسایی کبد، خستگی، دوران نقاهت
شبدر/ بیرنگ و روشن/ تلاش‌های فیزیکی شدید و طولانی
اسطو/ زرین/ ضد سردرد، میگرن، بی‌خوابی، ناراحتی‌های تنفسی
بلوط/ تیره/ جلوگیری از واریس، بی‌حالی، کم‌خونی، ناراحتی گردش خون
مریم گلی/ کهربایی روشن/ جلوگیری از افسردگی، فشار خون، کم‌خونی و بی‌حالی
زیرفون/ سبز متمایل به زرد/ ضد بی‌خوابی و اعصاب، سرماخوردگی و نااحتی قلبی
اقاقیا/ آبگون زلال/ ورم‌های لوله گوارشی، ضد دیابت
گندم سیاه/ زرد تیره یا قهوه‌ای/ ضد بیماریهای عروقی و کمبود مواد معدنی
تمشک/ زلال کشت‌شده/ ضد گلودرد، ورم گلو، حلق و حنجره
آفتابگردان/ زرد طلایی/ ضد کلسترول
اکالیپتوس/ تیره/ ضد انگل روده، سیاه‌سرفه، عفونت معده
گون/ زرد/ ضد التهاب مثانه، پروستات، روماتیسم، سنگ‌های ارداری
مرکبات/ زرد شفاف/ آرامش‌بخش، ضد میگرن و ضد تپش قلب
موخذ: [4، ص 59].
ص: 126

کاربرد عسل در درمان بیماریها

اشاره

رسول اکرم (ص) فرمود: هرکس در ماه یک‌بار عسل بنوشد از 77 بیماری عافیت و بهبود پیدا می‌کند. [6، ص 190]. امام صادق (ع) فرمود:
هیچ‌چیز بمانند عسل استشفا نکرده است [6، ص 190]. با توجه به خواص گیاهان، گل‌ها و فعل و انفعال در کارخانه داروسازی زنبور و انواع ترکیبات موجود در عسل، یکی از مؤثرترین و بی‌ضررترین درمان، استفاده از عسل است. نقش عسل در بهبود بسیاری از بیماری‌ها در روایات و در علوم جدید مشخص شده است.
مطالب زیر بخشی از تفسیر و توضیح عبارت «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ» در آیه کریمه است.

1. عسل و بیماری قلبی:

طبق روایات، عسل به قلب نشاط می‌بخشد. عسل به علت داشتن گلوکز زیاد، سهل التجزیه و انرژی‌زا است، و تأثیر مهمی بر عضلات قلب دارد. هم باعث تحریک و تقویت قلب می‌شود و هم باعث گشاد شدن رگ‌ها شده، جریان خون را در درون شریان‌های انشعابی افزایش می‌دهد. عسل باعث بهبود وضع فشار مایعات بدن شده و فشار خون را تنظیم و از سکته قلبی جلوگیری می‌کند. پروفسور گرلوب می‌گوید اگر بیماران قلبی روزانه 140- 50 گرم عسل به مدت 2 ماه مصرف کنند ترکیبات خونشان به حالت عادی برگشته، بهبودی پیدا می‌کنند [4، ص 69].
علاوه بر عسل، زهر زنبور عسل هم سبب کاهش فشار خون می‌شود، این کاهش مربوط به گشاد شدن رگ‌های سطحی زیرکنش هیستامین محتوی در زهر زنبور عسل است. [9، ص 140]. عسل به کمک دیاستازهایش چربی‌های اطراف قلب را آب می‌کند. در طب معاصر، خوردن عسل برای
ص: 127
مبتلایان به آنژین و انواع نارسایی‌های قلبی تجویز می‌گردد. [4، ص 70؛ 1، ص 72]. براساس تحقیقات انجام گرفته، عسل اساسا از گلوکز ساخته شده است که با افزایش مقدار کمی گلوکز (1 خ) به محلول فیزیولوژیگ که قلب در آن قرار دارد می‌توان تا چهار روز قلب را به کار واداشت [9، ص 80].

2. عسل و دستگاه گوارش:

صاحب تفسیر کاشف، بهبودی سوء هاضمه را یکی از موارد «فِیهِ شِفاءٌ» آورده است. [9، ص 521]. در آزمایش‌های پزشکی و مشاهدات بالینی نشان داده شده که عسل به تنهایی یا آمیخته با غذاهای اصلی، میزان اسیدهای معده را کم می‌کند و بنابراین در درمان دردهای معده- روده و زخم آن مؤثر است. عسل، ترشی معده و ترشح شیره معده را به حالت طبیعی برمی‌گرداند و ترشیدن معده، آروغ زدن و دردهای معده را از بین می‌برد. عسل از یک‌سو موجب به هم آمدن زخم معده می‌شود و از سوی دیر تقویت‌کننده فعالیت‌های معده و سیستم عصبی است [9، ص 83]. عسل به دلیل ملین بودن و داشتن آهن و منگنز در به کار انداختن دستگاه گوارشی بسیار مفید بوده، و تأثیر زیادی بر هضم غذا دارد [4، ص 70]. به‌طور کلی پیدایش زخم‌های معده و اثنی عشر مربوط به عدم تعادل گیرندگی عصبی اندام‌ها است و عسل بهترین دارو برای درمان زخم‌های معده و اثنی عشر است [1، ص 73].

3. عسل و بیماری‌های کبدی:

کبد، مرکز شیمیایی بدن به‌حساب می‌آید.
کبد، عمل سوخت‌وساز هیدرات‌های کربن را پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها، هورمون‌ها و دیگر مواد به عهده دارد و محل به‌وجود آمدن آنزیم‌ها و به‌دست آوردن خواص جدید هورمون‌های تراوش‌یافته از غده- های داخلی است. عسل برای درمان عوارض کبدی فراوان توصیه شده
ص: 128
است و این به دلیل ترکیب شیمیایی و زیست‌شناختی آن و خاصه داشتن مقدار زیاد گلوکز است. گلوکز، ذخیره‌های گلیکوژن را در کبد افزایش می‌دهد. وجود گلیکوژن، نیروی بیرون‌ریزنده زهرابه کبد را تقویت می‌کند و مقاومت بدن را در برابر دردها بیشتر می‌نماید. کبد، سموم باکتری‌ها را خنثی می‌کند. گلیکوژن عامل اصلی مبارزه با سموم باکتری‌ها است. همان طور که گفته شد گلیکوژن محصول گلوکز، و عسل سرشار از گلوکز است.
[9، ص 84- 83؛ 4، ص 73؛ 1، ص 75]. صاحب تفسیر کاشف، یکی از مصادیق فیه شفاء ... را امراض کبدی می‌داند و معتقد است عسل در بهبود بیماری‌های کبدی مؤثر است [8، ص 529].

4. بیماریهای ششی (ریوی):

در تفسیر کاشف، بهبودی التهاب ریه و عوارض دیگر آن را یکی از مصادیق فیه شفاء ... دانسته شده است [8، ص 529]. مصرف عسل از دوره‌های باستانی در درمان بیماری‌های ششی مؤثر دانسته شده و توصیه گردیده است. عسل، دارویی قوی بر ضد سل ششی و تقویت‌کننده‌ای ضروری برای افزایش پایداری تن در مقابل عفونت سلی است [9، ص 79]. راف(Raff) برای ناراحتی‌های ریوی، سرفه و گرفتگی صدا می‌گوید: یک عدد پیاز را رنده کرده و پوره حاصل را در یک لیوان سرکه بریزید. سپس مخلوط را صاف کرده، و با عسل مخلوط کند. این مخلوط، ریه را پاک و آرام می‌کند و میکروب‌ها و باکتری‌ها را می‌کشد [4، ص 79].

5. عسل و زخم‌ها:

از دوره‌های باستانی، عسل به عنوان داروی بهبود زخم‌ها توصیه گردیده است. ابن سینا در کتاب قانون عسل را در درمان زخمهای گود چرکی مؤثر می‌داند. دانشمند آلمانی، لوک، پرستاری زخم-
ص: 129
های چرکین را به‌وسیله پمادی بر پایه عسل و روغن ماهی پیشنهاد می‌کند. مشاهدات بالینی نشان می‌دهند که وجود عسل در زخم باعث بالا رفتن مقدار گلوتایتون می‌شود که نقش مهمی در فرآیند پس دادن و پس گرفتن اکسیژن اندام داشته تقسیم و رشد یاخته را برمی‌انگیزد و در نتیجه، به درمان کمک می‌کند. آنتی بیوتیک موجود در عسل باعث به هم آمدن زخم‌ها می‌گردد [9، ص 76]. در عسل، مقدار رطوبت پایین و فشار اسمزی زیاد است و اسیدی بودنش باعث متوقف کردن فعالیت‌های عوامل عفونت‌زا و میکروب‌ها می‌شود. غلظت عسل باعث می‌گردد پوششی سترون روی زخم‌ها قرار گیرد. عسل تراوش‌هایی از خود بیرون می‌دهد که به اندازه کافی همه جای زخم را می‌پوشاند، چرک‌ها را خشک می‌کند و از تغییر شکل و چروکیدگی بافت‌ها و جای زخم‌ها جلوگیری می‌کند. عسل برای از بین بردن دمل‌های کوچک چرکی، طاعون و وبا سودبخش شناخته شده است [4، ص 80 و 79]. عسل به دلیل داشتن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی در درمان سوختگی بسیار سودمند است و مانع رسیدن هوا به محل سوختگی شده، از تاول زدن جلوگیری می‌کند و زخم زود بهبود می‌یابد. عسل هم عاری از باکتری‌ها است و هم ضد باکتری و میکروب. ابتدا محل سوختگی را با یک محلول نمکی موسوم به «نرمال سالین» تمیز کرده، سپس مقداری عسل روی زخم می‌مالند و روی زخم را با قشر نازکی از عسل می‌پوشانند و با گاز استریل باندپیچی می‌کنند. این عمل حد اقل باید روزی یک‌بار انجام شود [1، ص 81].

6. عسل و بیماری‌های سرماخوردگی:

عسل خالص یا آمیخته با غذا و دارو، مانند شیر گرم، آب‌لیمو، دم‌کرده اکلیل کوهی و ... عامل مؤثری در
ص: 130
درمان سرماخوردگی بیماری‌ها است. عسل باعث افزایش قدرت پایداری بدن و تقویت دستگاه عصبی می‌گردد. [9، ص 79- 78].

7. عسل و کلیه:

رسول اکرم (ص) فرمودند: هرکس می‌خواهد شفا پیدا کند باید صبح ناشتا عسل را با آب باران مخلوط کرده، بنوشد. عسل ضدعفونی‌کننده خوبی برای مجاری ادرار است و در صورت مصرف پیوسته آن به‌صورت محلول در آب باعث افزایش ادرار و خرد شدن سنگ های مجاری ادرار و کلیه می‌شود. مصرف عسل به‌صورت محلول در جوشانده میوه نسترن (30 گرم نسترن در یک لیتر آب) و آب ترب سیاه (13 استکان در روز) و نیز با آب‌لیمو و روغن زیتون به میزان 3 قاشق سوپخوری در روز. توصیه شده است. [9، ص 85؛ 4، ص 74].

8. عسل و دیابت:

رسول اکرم (ص) فرمود: هرگز از نوشیدن عسل امتناع نورزید. در مورد بیماران مبتلا به دیابت شیرین، مصرف عسل به اندازه مصرف قند معمولی مضر است، اما بهتر است مقدار مجاز مصرف قند از طریق عسل تأمین شود، نه قند معمولی یا شکر [1، ص 76].

9. عسل و خون:

رسول اکرم (ص) فرمود: عسل هزار و یک خاصیت دارد و هزار و یک درد را شفا می‌دهد. برای ساخته شدن هموگلوبین خون، به اندازه کافی آهن و ویتامین‌B 21 باید فراهم باشد. عسل از نظر عنصر آهن، غذایی است نسبتا غنی که با مصرف آن، سنتز هموگلوبین و در نتیجه گویچه‌های قرمز خون افزایش می‌یابد و با افزایش هموگلوبین در خون، قدرت اکسیژن‌رسانی خون به بافت‌ها نیز بیش‌تر می‌شود. این امر نتایج مفیدی را در سوخت‌وساز و سلامت بدن انسان به بار می‌آورد [10، ص 101].
ص: 131

10. عسل و حافظه:

رسول اکرم (ص) فرمود: هرکس می‌خواهد حافظه قوی داشته باشد، عسل بخورد. امیر المؤمنین (ع) فرمود: سه چیز است که حافظه را قوی و بلغم را از بین می‌برند: قرائت قرآن، عسل و لبنیات [6، ص 190].
دانشمندان آمریکایی در دو گروه آزمایشی از افراد مسن از نوشابه‌هایی که با گلوکز و ساخارین شیرین شده بودند معلوم کردند که تست‌زنی و به خاطرسپاری کسانی که از نوشابه‌هایی که از گلوکز شیرین شده استفاده کرده بودند بیش‌تر و بهتر بوده است. ویتامین‌D موجود در عسل، اعمال بین کلسیم و فسفر را تنظیم می‌کند. در نتیجه اعضاء کار خود را خوب انجام می‌دهند. از نظر علمی صمغ موجود در عسل نمی‌گذارد جدار عروق سفت شود و در نتیجه مواد غذایی بهتر به مغز و اعصاب می‌رسد و مطالب بهتر در حافظه می‌ماند. [4، ص 72؛ 1، ص 74].

11. عسل و انواع بیماریهای دیگر:

عسل برخلاف شکر و قند معمولی به علت داشتن خاصیت ضد باکتری برای دندان و لثه مفید است. عسل در کودکان، ضد کم‌خونی و ضد اسهال خونی است؛ خصوصا زمانی که نوزاد محروم از شیر مادر است. اسیدهای آلی عسل، خاصیت تب‌بری دارند، خصوصا برای پیشگیری از تب یونجه. امام کاظم (ع) فرمود: عسل را با سیاه‌دانه مخلوط کنید که رنج تب را از بین می‌برد. عسل به دلیل ضد رطوبی بودن در زمستان ضد زکام است. امام رضا (ع) فرمود: مداومت در خوردن عسل هر بامداد در زمستان، از ابتلا به زکام جلوگیری می‌کند.
جویدن عسل با موم، مخاط بینی را پاک می‌کند و شستشوی بینی با مخلوط عسل و آب جوشانده گیاه مامیران، عامل درمان سینوزیت است.
عسل به دلیل ملین بودن، ضد یبوست است. عسل یک ملین ملایم بوده، به
ص: 132
مخاط روده آسیب نمی‌رساند. امام باقر (ع) فرمود: در عسل سه خاصیت است: شفابخشی، شیرینی و ملین بودن. عسل عامل درمان تصلب شرایین خصوصا سرخرگهای مغز انسان و ضد فشار خون است. خوردن عسل با انجیر، آب‌لیمو، آب گرم و غرغره کردن برای درمان گلودرد مفید است.
عسل یکی از بهترین داروها برای نگهداری و زیبایی پوست است، ماسک- های عسل برای پوست‌های خشک و چرب کمی باهم تفاوت دارند [4، ص 89- 81].
بسیاری از بیماری‌های انسان در اثر اختلالات ناشی از تغذیه ناصحیح یا در اثر کمبود بعضی مواد غذایی (سوء هاضمه) و یا مصرف بیش‌تر از بعضی مواد غذایی (سوء تغذیه) این اختلالات بروز می‌کنند، مانند اختلال در فعالیت کلیه و کبد، خستگی، بی‌اشتهایی، یبوست، ناراحتی‌های معده و روده، پایین بودن بازده بدن، از دست دادن شور و حال زندگی، اختلالات سیستم جریان خون، اختلالات بینایی، رماتیسم و .... امروزه یکی از راه- های درمان را استفاده از گرده زنبور عسل و خود عسل شناخته‌اند.

نتیجه‌گیری‌

رفتار حیوان (زنبور عسل)، طبق فرمان الهی است «ثُمَّ کُلِی». عسل عصاره انواع میوه‌ها، گل‌ها و گیاهان است (مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ). 1 زنبور عسل یکی از معجزات خلقت است و شکم زنبور عسل، کارخانه طبیعی است و بهترین محصول را تولید می‌کند (یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها). عسل طبیعی به رنگ‌ها و گونه‌های مختلف است (مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ)* و برای انواع بیماری‌ها و ناراحتی‌های انسان مفید است. در گیاهان و گل‌ها و میوه‌ها، خواص دارویی و درمانی بسیار زیادی
ص: 133
وجود دارد که از طریق فعل و انفعالات در وجود زنبور عسل به‌صورت عسل فشرده شده و در درمان بیماری‌های مختلف به‌کارمی‌رود (فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ). عسل مناسب‌ترین تغذیه در سنین مختلف و برای زن و مرد است و به دلیل داشتن ترکیبات مختلف شیمیایی ضد بسیاری از بیمارها و عامل بهبود بسیاری از امراض است. در بعضی از روایات، تعبیر درمان هزار و یک بیماری و در بعضی 77 بیماری آمده و در بعضی تفاسیر «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ» به جبران کم‌خونی، سوء هاضمه، درمان دهان و دندان، ریه و شش‌ها، مثانه و امراض کبدی و ... تفسیر شده است. مهم‌ترین نتیجه‌ای که می‌توان از این مقاله گرفت این است که زندگی زنبور عسل می‌تواند الگوی خوبی برای انسان باشد. زنبور عسل سه ویژگی مهم دانایی، زیبایی و نیکویی را دارد. دانا است به دلیل اینکه از بهترین و پاک‌ترین مواد پیرامون خود (گل‌ها) انتخاب می‌کند؛ زیبا است زیرا زیباترین و خوش‌عطرترین محصول (عسل) را تولید می‌کند؛ نیکو است برای اینکه مفیدترین فرآورده را برای انسان به‌وجود می‌آورد.
زنبور عسل شایسته سالارانه‌ترین سلسله مراتب را دارد و دانایی محورترین عمل را انجام می‌دهد و همچنین مفیدترین و سودمندترین و بی‌ضررترین محصول را تولید می‌کنند. در واقع می‌توان گفت: هر موجودی که در مسیر تعیین شده از سوی پروردگار عالم قرار گیرد این‌گونه خواهد بود. آیا می‌شود انسان هم مثل زنبور عسل دانایی محور، نیکویی محور و زیبایی محور باشد؟
ص: 134

منابع و مآخذ

1. سعادتمند، جواد، عسل تقلبی: روش‌های تشخیص عسل تقلبی، تهران، آییژ، 1378.
2. سعادتمند، جواد و دارایی، شهروز، خواص درمانی گرده زنبور عسل، روش‌های جدید جمع‌آوری فرآوری اطلس گرده زنبور عسل، تهران، نوپردازان، 1377.
3. عراقی، محمد، زنبورداری عملی، تهران، انتشارات دنیا، 1376.
4. علی آقایی، مرتضی و میر نظامی ضیابری، سید حسین، عسل درمانی، زنبور عسل و فرآورده‌های آن، تهران، انتشارات نوپردازان، 1375.
5. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383.
6. قمی، عباس، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، باب العسل، بی‌جا، بی‌تا.
7. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج 12، ج 11، 1372.
8. مغنیه، محمد جواد، تفسیر کاشف، بیروت، دار العلم للملایین، 1969، ج 4.
9. نائوم یوریچ، داروسازان بالدار، مترجم صادق حداد کاوه، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1366.
10. هاشمی، مسعود، عسل‌درمانی، تهران، انتشارات فرهنگ جامع، 1378.
ص: 135